Giriş
İran, ekonomisini faizsiz bankacılık üzerine kurmuş bir ülkedir. İslami finans kuralları gereği faiz (riba) yasaktır ve bu durum, ekonomik mekanizmaları diğer ülkelere kıyasla farklılaştırır. Peki faiz yoksa, piyasaya para nasıl sürülüyor ve ekonomik işlemler nasıl yürütülüyor? Bu yazıda, İran’ın faizsiz bankacılık sistemi ve para sirkülasyonu ele alınıyor.
1. Faizsiz Bankacılık Temeli
İran’da bankacılık sistemi, İslami finans prensipleri doğrultusunda çalışır. Temel özellikleri:
- Faiz yoktur: Kredi verirken faiz talep edilmez.
- Kar-zarar ortaklığı: Banka, yatırımcı ile risk paylaşır ve kâr üzerinden kazanç sağlar.
- Ticari ve üretim odaklı finansman: Krediler, reel sektöre, ticarete ve üretime yönlendirilir.
Bu yapı, bankaların yatırım ve ticarete dayalı bir ekonomi oluşturmasına olanak tanır.
2. Piyasaya Para Sürme Yöntemleri
Faizsiz ekonomide para arzı, klasik yöntemlerden farklıdır:
a) Kar-Zarar Ortaklığı (Mudaraba ve Musharaka)
- Banka ve girişimci ortak olur.
- Projeden elde edilen kazanç, önceden belirlenen oranlarda paylaşılır.
- Kayıp durumunda banka, sermayesini kaybeder; girişimci ise emeğini kaybeder.
Bu yöntemle para, doğrudan üretim ve ticaret faaliyetlerine yönlendirilir.
b) Satışa Dayalı Finansman (Murabaha)
- Banka, müşteriye ürün alır ve üzerine kar ekleyerek satar.
- Kredi şeklinde ödeme yapılır ama faiz yoktur.
- Böylece bankalar, piyasaya doğrudan tüketim ve yatırım finansmanı sağlar.
c) Kiralama ve Varlık Finansmanı (Ijarah)
- Banka, bir varlığı kiralar ve kira geliri üzerinden kazanç sağlar.
- Piyasaya likidite sağlamak için kiralama ve satış işlemleri kullanılır.
3. Merkez Bankasının Rolü
İran Merkez Bankası, piyasaya para sürmek için:
- Hazine ve kamu projelerini finanse eder
- Faizsiz tahviller (Sukuk) çıkarır
- Likiditeyi artırmak için özel yöntemler uygular
Bu yöntemler, ekonomiyi faizsiz ama fonksiyonel bir şekilde döndürmeye yardımcı olur.
4. Avantajlar ve Zorluklar
Avantajlar:
- Faiz yükü olmadığı için borçlanma daha sürdürülebilir olur
- Reel ekonomiye yönlendirme artar
- Bankacılık ve ekonomi İslami prensiplere uygun olur
Zorluklar:
- Risk bankalar arasında daha yüksektir
- Finansal araçların çeşitliliği sınırlıdır
- Para arzı ve talep dengesi yönetimi daha karmaşıktır
Sonuç
İran’da faizsiz bir ekonomi mümkündür çünkü para piyasaya kar-zarar ortaklığı, satış ve kiralama yöntemleriyle sürülür. Sistem, klasik faizli bankacılığa alternatif olarak reel ekonomiyi destekler ve İslami prensiplere uygun bir finansal yapı sunar.
Faizsiz ekonomide para sirkülasyonu, risk ve kazancın paylaşıldığı bir mekanizma ile sağlanır; bu da piyasayı hem aktif hem kontrollü kılar.
